Katedra pw. Niepokalanego Poczęcia NMP

Świątynia powstała w latach 1300–1333 z czerwonej cegły o układzie wendyjskim jako trzynawowa bazylika. Światło do wnętrza nawy głównej wpada przez ostrołukowe, zdobione maswerkami okna, znajdujące się nad nawami bocznymi, a także zdobione witrażami o motywach roślinnych okna niższych naw bocznych. Zarówno nawy jak i prezbiterium wspierają szkarpy uskokowe. Nawy boczne przykryte są wielokrotnie dachami dwuspadowymi ze szczytami zdobionymi blendami. Do bocznej elewacji przybudowano sześcioboczną wieżyczkę kryjącą klatkę schodową. Tuż pod okapem dwuspadowego dachu nawy, a także prezbiterium, znajduje się ozdobny fryz z profilowanej cegły w kształcie czterolistnej koniczyny. Na kalenicy nawy głównej usytuowano niewielką, czworoboczną sygnaturkę. Od zachodu dostawiono masywną, wysoką na 56 m, czterokondygnacyjną wieżę przykrytą dachem namiotowym zwieńczonym sześcioboczną galeryjką, nad którą góruje latarnia z hełmem cebulastym. Tuż pod dachem umieszczono tarcze zegara z 1754 roku. Elewacja wieży zawiera liczne, zakończone ostrołukowo blendy, a w niektórych występują wąskie otwory okienne. W dolnej kondygnacji znajdują się dwa ostrołukowe, uskokowe portale wejściowe – od północy i południa, z których prowadzą schodkowe zejścia do poziomu ul. Bolesława Chrobrego. Świątynia jest orientowana, od wschodu posiada wydłużone, zamknięte trójbocznie prezbiterium. Nawy, prezbiterium, i kruchtę, przyozdabia sklepienie gwiaździste o żebrach z kształtowanej w trójliść cegły. Ściany boczne nawy głównej wspiera w dwóch rzędach po sześć ośmiobocznych, masywnych filarów, zbudowanych z czerwonej cegły, symbolizujących postacie 12 apostołów. Współczesną ciekawostką jest podziemna zakrystia o pow. 100 m2, wybudowana wg projektu Dariusza Hermana i Piotra Śmierzewskiego. Kosztowne rozwiązanie problemu ciasnoty w dawnym pomieszczeniu nie naruszyło wyglądu zabytkowej architektury. Zejście prowadzi schodami ze starej zakrystii pod jej fundamentem. Jest doświetlana światłem dziennym poprzez kwadratowe iluminatory widoczne na placu po południowej stronie prezbiterium. Świątynia była regotyzowana (przywrócona do stylu gotyckiego) dwukrotnie, po raz pierwszy w latach 1842–1845, następnie po utworzeniu diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej w roku 1972, kiedy to awansowała do rangi katedry. Odkuto wówczas tynki odsłaniając ceglane żebra sklepienia i filary oraz usunięto neogotycki ołtarz główny. Do najciekawszego zabytkowego wyposażenia świątyni należą: • gotyckie figury z nieistniejącego już ołtarza głównego – pentaptyku dłuta Andreasa Wenzla wyrzeźbione w drewnie dębowym w 1512 roku, bogato złocone i polichromowane. Obok centralnej postaci Matki Boskiej z Dzieciątkiem umieszczono św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelistę oraz dwóch biskupów zasłużonych dla misji chrystianizacji Pomorza – św. Wojciecha i św. Ottona z Bambergu; w skrzydłach bocznych w dwóch rzędach rozmieszczono 16 innych postaci, a w antepedium – 5 świętych cór kościoła; • witraże w prezbiterium z lat 1914–1915 przedstawiające Marcina Lutra, Jezusa z Marią i Martą, gołębia symbolizującego Ducha Św., Jezusa z młodzieńcem z Emaus i teoretyka protestantyzmu Filipa Melanchtona. Trzeba pamiętać, że w latach 1534–1945 była to świątynia ewangelicka;
• gotycki krucyfiks w łuku tęczowym, przeniesiony do świątyni po zniszczeniu kaplicy maryjnej na Górze Chełmskiej. Jest typowym przykładem symboliki gotyckiej – drewno oplata winorośl, symbol Drzewa Życia, a w okrągłych medalionach jest miejsce na wizerunki bądź atrybuty czterech ewangelistów;  • obrazy dziewiętnastowieczne zawieszone pod oknami po północnej stronie nawy głównej: „Zmartwychwstanie” pędzla Augusta Friedricha Hauptnera z około 1845 roku; „Św. Marek Ewangelista” – neobarokowy wizerunek przedstawiony z atrybutami świętego – piórem, księgą i lwem; • neogotyckie organy o brzmieniu barokowym, wykonane w 1899 roku przez firmę „Schlag und Söhne” ze Świdnicy. Posiadają w sumie 3419 piszczałek uruchamianych przez 3 manuały, pedał i 3 wolne kombinacje. Od 1972 roku odbywają się w katedrze koncerty w ramach corocznego międzynarodowego festiwalu muzyki organowej; • późnoromańska chrzcielnica (najstarszy zabytek ruchomy w katedrze, aktualnie pełni w kruchcie pod wieżą funkcję kropielnicy) wykuta w XIII wieku w wapieniu muszlowym przez mistrzów gotlandzkich, w kształcie szesnastobocznej czaszy zdobionej łukowatymi arkadami (nie wykształcił się jeszcze gotycki łuk ostry), z trójlistnymi maswerkami wspartymi na kolumienkach; • płyty nagrobne: piaskowcowa z herbami koszalińskich patrycjuszy (z zatartymi napisami) oraz manierystyczna, wykonana w brązie, poświęcona ostatniemu staroście koszalińskiemu za czasu Gryfitów, Piotrowi Kameke (zmarł w 1613 r.).