Stare miasto

Pierwsze wzmianki o Baniach sugerują, iż początku wsi należy szukać w XI wieku. Wtedy Banie pełniły funkcję grodu kasztelańskiego. Prawa miejskie zostały nadane w 1230 roku, a cztery lata później miasto zostało nadane przez Barnima I Zakonowi Templariuszy.

Na początku XIII wieku w Baniach wzniesiono kościół, a nieco później, bo w pierwszej połowie XIV wieku rozpoczęto budowę murów obronnych. W linii murów niegdyś było 20 baszt i dwie bramy. Ale obwarowania miejskie zostały zniszczone już w 1478 roku, a niespełna trzysta lat później, bo w 1766 roku zalecono całkowitą rozbiórkę pozostałości po fortyfikacjach. Jedyną pozostałością, która zachowała się z dawnej linii murów miejskich jest baszta Prochowa.

W 1312 roku miasto przeszło w ręce zakonu joannitów. W XV wieku Banie zostały zniszczone przez Brandenburczyków. W 1648 roku Banie przechodzą pod rządy Szwedów, 30 lat później miasto wraca w ręce Brandenburgii. W 1945 roku Banie zostały przyłączone do Polski – wtedy też miasto utraciło prawa miejskie. Utrata statusu miasta była w dużej mierze związana ze zniszczeniami jakie Banie poniosły podczas II wojny światowej.

Chociaż dziś Banie to spora (ok. 2 tys. mieszkańców) wieś, zachowały się w niej ślady „miejskości”. Odnajdziemy tutaj charakterystyczny dla średniowiecznych miast układ ulic z trójkątnym rynkiem w centralnej części. Pośrodku rynku rośnie 300-letni dąb Jagiełło (obwód drzewa – 400 cm).

Do najcenniejszych zabytków w Baniach należy zaliczyć XIII-wieczny kościół romański pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych, który został wybudowany ciosów granitowych. Jednym z ciekawszych i cenniejszych elementów wyposażenia kościoła należą barokowy ołtarz boczny z XVIII wieku, ambona czy neogotyckie organy. Nieopodal kościoła odnajdziemy także ciekawy, modernistyczny budynek po dawnym teatrze miejskim (obecnie bank). Zabytkiem wartym uwagi jest także XIX – wieczny budynek poczty. Na terenie starego miasta w baniach odnajdziemy również XVIII-wieczne budynki ryglowo-murowane.

Dziś Banie są przede wszystkim znane z legendy o pechowym, ostatnim misterium pańskim, które odbyło się w 1498 roku w leżącej poza terenem starego miasta kaplicy św. Jerzego. W trakcie przedstawienia zginęło czterech aktorów, od tamtej pory zaś w Baniach obowiązuje zakaz wystawiania misterium pasyjnego.