Ratusz

Wałecki ratusz znajduje się w historycznym centrum miasta w zachodniej pierzei rynku. Ta najstarsza część Wałcza ma zachowany dawny układ ulic wzorowany na planie Lubeki i Freiburga. Istnieje nawet legenda, głosząca, iż to właśnie dla Wałcza ów plan został przygotowany, ale ponieważ został podstępnie wykradziony, owe miasta zostały wcześniej rozbudowane z istniejących tam osad, zaś osada rybacka zwana Wałcz lub Wolczen musiała czekać prawie 200 lat.

 Obecnie dawny rynek w centrum miasta ma kształt trapezu i nosi nazwę placu Wolności. Niegdyś pełnił funkcję miejskiego rynku, później reprezentacyjnego placu z fontanną następnie w latach powojennych rynku, potem skwerku miejskiego z dużą ilością zieleni, by wreszcie powrócić do reprezentacyjnej funkcji. Z okazji 700-lecia miasta plac został odremontowany, wyłożony kostką brukową, w jego północnej części wybudowano fontannę (której współfundatorami były miasta partnerskie) oraz postawiono pompę mającą kształt nawiązujący do form zabytkowych tych urządzeń. W części zachodniej, przed ratuszem  widnieje herb miasta ułożony z kostki brukowej w otoczeniu kwiatowego tła. Plac ten ograniczony jest w ograniczony jest ulicami Kilińszczaków i ks. Domańskiego. W pierzei wschodniej zachowały się zabytkowe domy mieszkalne z ich użytkowymi parterami. W jednym z nich mieści się piekarnia, w kolejnych sklepy. W pierzei południowej  wznosi się kościół pw. św. Mikołaja – to miejsce od początków istnienia miasta  było punktem usytuowania kolejnych budynków kościoła parafialnego.  Natomiast budynek ratusza pierwotnie, a prawdopodobnie było to w XVII wieku, zbudowano na środku rynku. Ten drewniany budynek spłonął w 1841 roku i wówczas funkcję ratusza zaczął pełnić jeden z murowanych budynków w pierzei rynku. Najwyraźniej był on jednak w kiepskim stanie technicznym, ponieważ konieczna okazała się jego rozbiórka. Miała ona miejsce w 1888 roku. Na miejscu owego budynku postawiono nowy, według projektu Alberta Schura, nauczyciela miejscowej szkoły budowlanej. Nowy ratusz, wzniesiony z użyciem form neorenesansowych i neoklasycystycznych,  oddano do użytku 1 listopada 1890 roku. Na początku XX wieku nadbudowano nad wejściem głównym balkon, zaś w latach 1936-37 dobudowano nowe skrzydło od strony ulicy ks. Domańskiego, w tym samym czasie wykonano nowe wejście od ulicy Kilińszczaków i zmieniono wygląd i sposób doświetlenia poddasza.

Obecnie budynek składa się z trzech części: korpusu głównego i dwóch skrzydeł, z których lewe stanowi rodzaj ryzalitu. Budynek jest przykryty skośnym dachem z okienkami, zwieńczonym wieżyczką z datą zakończenia budowy, czyli 1890. Budynek ma bogate zdobienia architektoniczne – gzymsy biegnące wzdłuż fasady, rozbudowane zwieńczenia okien, profilowane ościeża, boniowanie.

Poszczególne części mają zróżnicowany wystrój okien: Okna na piętrze w ryzalicie są zwieńczone szerokim profilowanym belkowaniem, ich boki sa ujęte pilastrami o głowicach utrzymanych w stylu jońskim, natomiast okna w części głównej otrzymały prosty gzyms wsparty na trzech ornamentowanych konsolkach, uzupełnieniem ich zwieńczenia są płaskie łuki wyprofilowane w otynkowaniu. Interesującym elementem architektonicznym jest ozdobny narożny wykusz, warto zwrócić uwagę na delikatną snycerkę środkowego okna oraz ozdobne konsole, podpierające wykusz.

Wewnątrz budynku szczególnie ciekawa jest aula, czyli obecnie sala sesyjna, w której zachował się drewniany, belkowany strop o dekoracyjnej polichromii.