Dawny klasztor cystersów

Do Kołbacza cystersi zostali ściągnięci pod koniec XII wieku z Danii przez kasztelana szczecińskiego, Warcisława Świętoborzyca. Zakonnicy specjalizowali się w rolnictwie, pobudzili gospodarczo wieś, przyczynili się do budowy najważniejszych obiektów. Zakon w Kołbaczu był pierwszy zakonem cystersów na Pomorzu.

Zakonnicy wznieśli w Kołbaczu klasztor, kościół, obiekty gospodarcze i w późniejszym okresie fortyfikacje. W centrum wsi został wybudowany okazały, romańsko-gotycki kościół (powstawał w latach 1210-1347). Świątynia jest jedną z pierwszych budowli z cegły na Pomorzu Zachodnim i jednym z ważniejszych zabytków sakralnych w całym kraju. Kościół powstał jako trzynawowa bazylika. Obiekt wraz z innymi zabudowaniami klasztornymi tworzył wielki czworobok z dużym dziedzińcem. Dziś z zabudowań, które wchodziły w skład czworoboku została tylko świątynia i dom konwersów.

Po przycięciu reformacji w 1534 roku w Kołbaczu dobiegł kres cystersów. We wsi utworzono letnią rezydencję książąt szczecińskich. Potem kościół popadł w ruinę. W 1662 roku w wieżę świątyni uderzył piorun, w wyniku tego spłonął jej dach. W XVII wieku obiekt został wyremontowany – rozebrano nawy boczne, a główną przerobiono na spichlerz. W połowie XIX wieku kościół został poddany restauracji. Obecnie do celów sakralnych wykorzystywane jest tylko prezbiterium i transept, pozostała część kościoła nadal pełni funkcję magazynu.

Na terenie dawnego zespołu klasztornego pozostał także dom konwersów. Konwersi byli świeckimi braćmi, których głównym zadaniem były ciężkie prace fizyczne. Dom konwersów został zbudowany w XIII wieku z czerwonej cegły. Obiekt był remontowany w XVII i XVIII wieku. W latach 70. XX wieku budynek został zmodernizowany i przeznaczony na dom kultury. Obecnie należy do Akademii Rolniczej w Krakowie, która dzierżawi go na cele restauracyjne.

Z licznych zabudowań gospodarczych, które zostały wzniesione przez zakonników, do naszych czasów przetrwała gotycka stodoła, która niegdyś była owczarnią. Wybudowana z cegły w XV wieku, była przebudowywana w XVIII i XIX wieku. Gotycka stodoła jest jedynym takim budynkiem na Pomorzu i fenomenem w skali całej Polski. Obiekt jest wykorzystywany do dziś. Obecnie pełni funkcję magazynu.

Na terenie dawnych zabudowań klasztornych odnajdziemy wyremontowany w latach 80. XX wieku dom Opata. XIII-wieczny budynek wzniesiony z czerwonej cegły wyposażony jest w gotyckie okna oraz ozdobiony blendami, na górze obiektu odnajdziemy ryglową nadbudowę z XVII-XIX wieku. Obecnie w budynku funkcjonują gminna biblioteka, kawiarenka internetowa i poczta polska.

Ostatnim zachowanym elementem, który niegdyś wchodził w skład klasztoru jest wieża więzienna z czerwonej cegły. Baszta umieszczona około 100 metrów od kościoła jest jedyną pozostałością po fortyfikacjach. Jest także unikatem na skalę ogólnopolską, ponieważ to jedyna pozostałość po murach obronnych klasztoru.

Budowa obwarowań była konieczna, ponieważ bogaci zakonnicy często byli atakowani przez najeźdźców, którzy próbowali zagrabić ich dobra, a także z powodu częstych konfliktów (m.in. z Brandenburczykami czy Barnimem I).