Cmentarz Centralny

Powstały w 1901 r. cmentarz to największa nekropolia w Polsce i jedna z największych w Europie. Obecnie zajmuje powierzchnię ponad 172 ha. Rozległy teren uznawany jest za jeden z najpiękniejszych parków Szczecina, ogród dendrologiczny z ponad 400 gatunkami drzew i krzewów. Na cmentarzu znajduje się kilka zabytkowych obiektów architektury, kilkanaście pomników i ponad 100 zabytkowych nagrobków.

Cmentarz Centralny w Szczecinie jest największą w Polsce i trzecią co do wielkości nekropolią w Europie. Obiekt oficjalnie został otwarty w 1901 roku. Założenie zostało zaprojektowane przez Wilhelma Meyera-Schwaratu. Ten słynny szczeciński architekt zaplanował wschodnią część cmentarza, bramę główną, budynki administracji i kaplicę cmentarną. Od początku istnienia obiektu do 1928 roku zarządcą cmentarza był Georg Hannig, który nadał nekropolii ostateczną formę. To on miał wpływ na kształt pozostałej części nekropolii, która została włączona w skład cmentarza w 1919 roku. To Hannigowi zawdzięczamy dobór gatunków drzew i krzewów, które znajdują się na terenie „ogrodu umarłych”.

Cmentarz centralny składa się z trzech części – wschodniej (najstarszej), zachodniej i środkowej. Najstarsza część ma regularny, tarasowy układ, tutaj dominantami są kaplica i kwatera wojenna. Drogi we wschodniej partii cmentarza mają układ kolisty. Zachodnia część nekropolii ma układ pasmowy dróg, który jest związany z dolinami trzech strumieni.

W 1925 roku do kostnicy dobudowano krematorium – w latach 20. XX wieku Szczecin był jednym z pierwszych miast, które zdecydowało się na kremację. Propagatorem pochówków kremacyjnych i urnowych był dr Michaelis, który do swojej koncepcji przekonał dyrektora Hanniga. Gdy dr Michaelis zmarł w 1916 roku, jako pierwszy został skremowany. Jego nagrobek urnowy do dziś znajduje się na terenie Cmentarze Centralnego – odnajdziemy go na wzniesieniu na wschód od kwatery zasłużonych. W 1930 roku wybudowano drugą, modernistyczną kaplicę, która została rozebrana 1984 roku. Do końca 1940 roku na terenie cmentarza pochowano ponad 117 tysięcy zmarłych, liczba znacznie wzrosła podczas II wojny światowej. Po zakończeniu wojny i przejęciu miasta, Polaków początkowo chowano na wolnych kwaterach, a następnie w miejscu starych, likwidowanych grobów.

Wilhelm Meyer-Schwartau projektując Cmentarz Centralny starał się utworzyć ogród zmarłych. Nekropolia miała być jak najbardziej upodobniona do parku. Sporą część cmentarza przeznaczono na zieleńce, szerokie aleje, zbiorniki wodne czy żywopłoty. Odnajdziemy także schody i punkty widokowe. Cmentarz posiadał regulamin, który dokładnie określał jakie nagrobki mogą być stawiane na terenie nekropolii.

Oprócz nagrobków na terenie cmentarza odnajdziemy kilkadziesiąt pomników m.in. poświęcony bohaterom września 1939, ofiarom stalinizmu, „tym, którzy nie powrócili z morza” i sybirakom. Od strony ul. Mieszka I znajdziemy XIX-wieczny wiatrak holenderski, w którym dziś działa sklep ogrodniczy.

Główna brama cmentarza została wzniesiona w latach 1901-1903 w stylu neoromańskim. Do bramy przylegają dwa skrzydła, w których znajduje się administracja cmentarza oraz zaplecze gospodarcze. Obiekt został zniszczony we wrześniu 1941 roku i odbudowany w 1959 roku.

Kaplica według projektu Wilhelma Meyera-Schwartau została wybudowana w latach 1900-1902. Obiekt jest inspirowany architekturą romańską. Budynek mieści się na wzniesieniu naprzeciwko rozległej fontanny. Po zakończeniu II wojny światowej budynek nie był używany, został odbudowany ze zniszczeń dopiero w 1981 roku, w czasie remontu doszło do pożaru, który zniszczył m.in. centralną kopułę. Odbudowa trwała 13 lat, pierwszy pogrzeb po wojnie odbył się w niej w 1994 roku.

Na terenie Cmentarza Centralnego jest także kwatera wojenna, która znajduje się na głównej osi widokowej nekropolii – pomiędzy kaplicą i pomnikiem Braterstwa Broni. W kwaterze spoczywa 3379 żołnierzy – 367 żołnierzy polskich i 3012 żołnierzy radzieckich. Kwatera została założona w latach 1946- 1954, pochowano tutaj żołnierzy ekshumowanych z tymczasowych miejsc pochówków.

Na cmentarzu jest także kwatera zasłużonych, która została założona w latach 60. XX wieku. Tutaj chowane są osoby, które szczególnie zasłużyły się dla Szczecina – odnajdziemy tutaj m.in. nagrobek Janiny Szczerskiej, Jana Papugi, kpt. Konstantego Maciejewicza, kpt. Antoniego Ledóchowskiego czy Floriana Krygiera.

We wschodniej części cmentarza w 2010 roku utworzono tzw. trakt historyczny, który ma umożliwić poznanie najbardziej interesujących miejsc tej części cmentarza. W trakcie ujęto 21 stacji, m.in. nagrobek Bernharda Stoewera, lapidarium, nagrobek Hermanna Hakena, kwaterę zasłużonych, kaplica, krzyż katyński, pomnik sybiraków i kwaterę kombatantów.

Na terenie cmentarza odnajdziemy gatunki drzew i krzewów obcego pochodzenia, m.in. z Ameryki Północnej, np.: jodłę kalifornijską, sosnę amerykańską, żywotnik olbrzymi, kielichowiec wonny, lipę amerykańską, z Azji np.: forsycję zwisłą, modrzew japoński, miłorząb dwuklapowy, leszczynę turecką, z Europy np.: chmielograb europejski, lipę holenderską, jodłę grecką, dąb burgundzki, świerk serbski i jarząb szwedzki. W sumie według badań na terenie Cmentarza Centralnego znajduje się ponad 400 gatunków drzew i krzewów. W 2010 roku we wschodniej części wytyczono ścieżkę botaniczną, przy której ustawiono 32 tablice z opisem interesujących drzew.

Obecnie Cmentarz Centralny zajmuje powierzchnię 167,8 ha, od jego otwarcia pochowano na jego terenie ponad 300 tysięcy osób. Nekropolia została wpisana na wojewódzką listę zabytków w czerwcu 1986 roku. 

Przed główną bramą cmentarza jest kilkanaście nieodpłatnych miejsc parkingowych. Możliwy jest także wjazd na teren nekropolii. Za przekroczenie bramy samochodem zapłacimy 45 zł. Jeżeli powodem wjazdu będzie pogrzeb, 5 pierwszych samochodów to koszt 20 zł, kolejne 40 zł.